2014, een jaar met mooie vooruitzichten

2014 wordt een beloftevol reisjaar. Ik verheug me nu al bij het vooruitzicht dat we verschillende Italiaanse wijnregio’s zullen verkennen en (her)ontdekken. Op het programma staan Sicilië, Piemonte, Marches en verschillende noordelijke gebieden.

Eind de jaren zeventig zette ik voor de eerste keer voet op Italiaanse grond en vele reizen volgden. Ik hou van Italië en ben al jaren in de ban van kunstwerken, architectuur en de ongelooflijk mooie natuur. Maar meer nog, geniet ik van de levendige Italianen, hun heerlijke keuken en vooral hun wijn. Italië heet niet voor niets “Oenotria”, land van wijn.
Het land bestaat uit 20 gewesten waar overal wijn wordt geproduceerd. Italië is één van de pioniers op het gebied van wijnproductie en het land produceert de meeste wijn in de wereld.

Mijn eerste ervaring met Italiaanse wijn was tijdens mijn studententijd. Als jonge studenten kenden wij Italië vooral van de goedkope banale wijn in 3 of 5 literflessen. In veel gevallen was deze verpakt in een buikfles met rieten omhulsel en lange hals, fiasco genaamd. Voor veel wijnliefhebbers was de naam van deze fles dan ook synoniem voor de inhoud ervan, maar dat kon ons toen niet deren. Hoe langer de flessenhals hoe leuker en menig studentenkot werd opgefleurd met deze aantrekkelijke flessen.
Maar in de laatste dertig jaar heeft de wijnbouw in Italië een onvoorstelbare vlucht genomen met als gevolg dat meer dan de helft van de wijnen tot een gewaarborgde herkomst behoren. We mogen gerust stellen dat de wijnbouw in Italië vanaf de jaren tachtig een echte (r)evolutie doorgemaakt heeft. Vooral in het zuiden van Italië wordt betere wijn gemaakt. Velen zullen zich wel herinneren dat een politicus enkele jaren terug een grens wou stellen tussen Noord en Zuid Italië. Hij ging zelfs zover om deze symbolische grens te vormen via een menselijke ketting. De grens was symbool tussen het rijke noorden en het eerder arme zuiden. Maar ook dit is veranderd in de laatste decennia. Het is onder meer dankzij de snel ontwikkelende kwaliteitswijnbouw in het zuiden dat de economie veel verbeterde. Met hulp van grote concerns uit het noorden en met steun van de EU werd intens geïnvesteerd. De meeste wijnen worden nu gegist in roestvrij staal en onder temperatuurcontrole. Sommige wijnbouwers in Puglia laten hun wijn zelfs rijpen in het frisse noorden met als argument dat ze dan vlotter hun wijn kunnen uitvoeren naar het buitenland.

Wijnen met veel persoonlijkheid
Over heel het land presenteren vandaag goede wijnmakers hun lekkere wijnen, meestal gemaakt op basis van autochtone druivenrassen. Dat maakt de Italiaanse wijnen zo aantrekkelijk: elke streek heeft zijn eigen druivenrassen, wijnstijlen en productiemethodes. Voor de avontuurlijke wijnreiziger is Italië dan ook een heerlijk land om te ontdekken. In het hoge noorden, in Lombardije, Alto Adige en Friuli, worden verfrissende witte en lekkere mousserende wijnen gemaakt, terwijl de streek van Veneto de beroemde Valpollicella en Amaronewijnen levert. Op de uitlopers van de Alpen vinden we pittige en smaakvolle wijnen, gewoonlijk gemaakt van één druivenras. Midden Italië herbergt dan weer de beroemde wijngaarden van Toscane, Umbria, Abruzzen en het veelbelovende wijngebied van De Marken. In het diepe zuiden, zijn Puglia en Campania sterk opkomend en op het eiland Sicilië, worden zelfs druiven geoogst op de flanken van de Etna.

In de verschillende gebieden spelen tal van mesoklimaten een belangrijke rol, in die mate dat ze een specifieke invloed hebben op de wijnen. Door de uitgestrektheid van het land is het klimaat heel gevarieerd. In het noorden worden de wijngaarden beschermd door de Dolomieten en de Alpen. Verschillende meren zoals het Garda meer, het Como meer en het Lago Maggiore zorgen voor een goede temperatuurregulering. In de Po vlakte heerst een continentaal klimaat met heel hete zomers en vrij koude, maar vochtige winters. Vooral in de vlakten van Emilia-Romagna kan het hard vriezen en stevig sneeuwen. De Noordelijke Apennijnen krijgen in de winter veel sneeuw, maar zorgen in de zomer voor afkoeling, wat goed is voor de rijping van de sangiovesedruif in Toscane en Umbria. In Zuid Italië is het warm en droog. Maar in Sicilië zorgt het centraal gelegen gebergte voor goede afkoeling. Al deze elementen dragen bij tot de enorme diversiteit van Italiaanse wijnen.

Il Piemonte del Vino
Ik heb mijn hart verloren in Piemonte. Dit jaar gaan we met de VVS, Vereniging Vlaamse Sommliers voor een week op wijnreis naar Piemonte en ook met de studenten “Gastronomie” van de Hotel- en Toerismeschool trekken we op studiereis naar de Slow Foods regio.
De laatste jaren verbleef ik regelmatig in deze – wat miskende – regio in het noordwesten van Italië. Dat resulteerde in 2010 in het boek “Piemonte naar ieders smaak”, uitgegeven bij uitgeverij het Davidsfonds (helaas bijna uitverkocht).

Samen met Toscane is Piemonte de meest befaamde wijnstreek van Italië en de belangrijkste wijngaard in het noordwesten van Italië. Nochtans zijn de natuurlijke omstandigheden voor wijnbouw in Piemonte niet ideaal en toch worden hier veel grote wijnen gemaakt. De streek ligt als een soort amfitheater tussen de uitlopers van de Alpen, de Povlakte en de Apennijnen. Piemonte is qua oppervlakte slechts het vijfde wijngewest van Italië, maar het heeft wel het hoogste aantal DOC (45) en DOCG (13) wijnen. In Piemonte vinden we heel weinig tafel- of landwijnen. We kunnen Piemonte indelen in twee grote wijngebieden. Het zuidoosten, ten zuiden van de Po, met de twee grote regio’s: Langhe en Monferrato. Hier vinden we belangrijke appellaties zoals Barolo en Barbaresco. De andere gebieden liggen op de uitlopers van de Alpen, ten westen en noorden van Turijn, in de provincies Vercelli, Biella, Novarra en Verbania. Deze laatste wijnen zijn minder bekend, maar in deze streken vallen werkelijk ontdekkingen te doen voor de avontuurlijke wijnreiziger.

Sporen van wijnbouw in de regio gaan terug tot de 6de en 5de eeuw voor C, maar net als in veel andere Europese wijngaarden hebben ook hier de Romeinen de wijnbouw verder uitgebouwd en verfijnd. Toch was het wachten tot de 18de eeuw voor een kwaliteitsdoorbraak. Dat gebeurde onder impuls van het koningshuis van Savoye. De hertogen stimuleerden technologische innovaties en lieten de wijngaarden indelen naar ligging en bodem. Vandaar dat sommige auteurs de wijngebieden van Alba vergelijken met de vele kleine wijngaarden in de Bourgogne, waar monniken eveneens de wijngaarden indeelden naar ligging en bodemsamenstelling.
Bijna een derde van Piemonte is beplant met wijngaarden en in elke provincie van Piemonte groeien druiven en wordt wijn verbouwd. De gemiddelde hoogte van de wijngaarden is 350 m. Ze omvatten bijna 53.000 ha, die gemiddeld 3 miljoen hl wijn leveren, waarvan 80% DOC(G) wijn. Piemonte produceert voor drie vierde rode wijn, de rest is verdeeld tussen wit, mousserend en zoete wijn.
Piemonte is dankzij de Alpen beschermd tegen de koude en vochtige klimaatinvloeden uit het noorden en geniet anderzijds van mediterrane invloeden uit het zuiden en zuidwesten. Deze unieke combinatie zorgt voor een uitstekend mesoklimaat die heel goed is voor de wijnbouw en de groenten- en fruitteelt. Veel warmte overdag en een extreme afkoeling ’s nachts is goed voor de rijping van druiven en andere teelten. In de Povlakte, tussen Turijn en Cuneo wordt het in de zomermaanden heel warm. Temperaturen tussen 35 en 40°C zijn niet uitzonderlijk. Deze streek levert veel fruit en groenten. Meer naar het noorden, in de gebieden rond de meren heerst een meer gematigd klimaat met warme zomerdagen en koele nachten. Kenmerkend voor Cuneo zijn ook de dichte mistbanken in het najaar. De plaatselijke druif nebbiolo betekent overigens mist. Op de uitlopers van de Alpen kan het onweerachtig zijn en is er risico op hagelinslag.
Piemonte heeft een zeer gevarieerde bodemstructuur met kalk, leisteen, schiste, porfier en rotsresten. De bodem van Piemonte bevat hoge concentraties mineralen zoals ijzer, magnesium, kalium, fosfor en koper. Sommige streken zoals Barolo zijn ingedeeld naar bodemgesteldheid en hoogte. De beste wijngaarden liggen op steile hellingen en naar het zuiden gekeerde flanken. Sommige percelen liggen aan de alluviale uitlopers van de bergen. De mooiste wijngaarden liggen ten zuiden van de Po, binnen de grenzen van twee grote regio’s: Langhe en Monferrato.

Belangrijkste wijnstoksoorten
Net als in andere wijngaarden van Italië zijn de wijnen van Piemonte zeer persoonlijk qua smaak en aroma. Dat komt vooral door het gebruik van autochtone druivenrassen, die hier opvallend grote wijnen leveren. Sommige druivenrassen worden in andere gebieden aangeplant, maar geven daar nooit weer wat ze in Piemonte aan de wijn geven.
Volgens de gegevens van de “Assessorato Agricoltura” zijn er ongeveer 50 verschillende druivenrassen aangeplant in Piemonte, maar slechts een 9-tal zijn echt belangrijk voor de wijnbouw. De belangrijkste druivenrassen zijn barbera, moscato bianco, dolcetto, nebbiolo, cortese, brachetto, freisa, grignolino en arneis. Sommige plaatselijke druivenrassen, zoals bonarda en croatina worden in kleine hoeveelheden toegevoegd aan beroemde DOCG wijnen, zoals Ghemme en Gattinara. Veel druivenrassen lenen zich zowel voor droge wijnen als voor zoete en mousserende wijnen, zowel bij rode als witte wijn. In mindere mate zijn ook internationale druivenrassen terug te vinden zoals pinot noir, pinot blanc, gewürztraminer, merlot, syrah, riesling, e.a. Opvallend is de toename van de populaire chardonnay met een erkenning binnen de DOC Langhe “Langhe chardonnay”.
In een volgende bijdrage bekijken we de belangrijkste appellaties van Piemonte.