Het Zuid-Afrikaanse ‘Old Vine Project’ kondigt internationale Old Vine Day aan op 1 augustus. Het is de bedoeling dat elk jaar op 1 augutus de oud ranken overal ter wereld worden gevierd. OP 1 augustus 2016 werd in ZA het Old Vine Project opgericht. Het is een intiiatief van Rosa Kruger, de grote inspirerende dame van de Zuid-Afrikaanse winbouw. In 2018 kreeg ik de kans om lang met haar te praten over haar passie voor ouden ranken.

Zuid-Afrika neemt het voortouw

De aandacht voor oude ranken in Zuid-Afrika is heel belangrijk en we mogen geruststellen dat Zuid-Afrika op dit moment het voortouw neemt in het onderzoek naar de invloed van ouden ranken op de kwaliteit van wijn. The Old Vine Project is het geesteskind van de legendarische Rosa Kruger die in 2002 het initiatief nam om de oudste wijngaarden van de Kaap te inventariseren en in kaart te brengen. Vandaag wordt het onderzoekscentrum geleid door Andre Morgenthal, een bekend gezicht voor sommeliers over heel de wereld en bij talrijke Zuid-Afrika (wijn) liefhebbers.  Andre was jarenlang het gezicht van WOSA, de promotiedienst van de Zuid-Afrikaanse wijnbouw. Hij verliet WOSA om zich volledig te wijden aan het Old Vines Project. Het project werd in 2016 erkend en tal van jonge wijnbouwers werken samen met het OVP. Rosa Kruger is vandaag een van de belangrijkste trendsetters in de Zuid-Afrikaanse wijnindustrie. In mei 2018 werd zij uitgeroepen tot ‘Wine Personality of the Year” en algemeen wordt zij erkend als de meest invloedrijkste persoon in de Zuid-Afrikaanse wijnbouw in de laatste twintig jaar.  Eerder volgde zij een andere weg en studeerde journalistiek en rechten. “Ik ben er trots op dat ik geen echte wijntechnische opleiding heb, het maakt me vrijer en minder beïnvloedbaar”. Zij verliet Zuid-Afrika voor Europa in de jaren tachtig en keerde pas terug toen Mandela vrijkwam. Zelf opgevoed op een boerderij trok ze in 1997 weg uit de stad Johannesburg voor een leven op het platteland en kocht een boerderij in Elgin, een regio in de Kaap, vlak bij de oceaan. Op haar boerderij teelde Rosa appelen en plantte een wijngaard. Met de hulp van een professor van de universiteit van Stellenbosch en enkele vrienden-wijnmakers leerde zij snel het vak en maakte in 2000 haar eerste wijn. Toen al was ze een pionier. Vandaag zijn in Elgin een vijftiental wijnboerderijen actief. Na drie jaar gaf ze de fakkel door en begon Rosa te werken als freelance wijngaard manager voor verschillende wijnhuizen. “Mijn vrijheid is belangrijk. Je kunt niet geloven hoe gelukkig is ben als ik in een wijngaard aan het werk ben. Daarbij werk ik liefst samen met de arbeiders tussen de ranken. Zij zijn de mensen waar het écht om draait”.

Een reis rond de Wereld
Tot op vandaag reist Rosa regelmatig naar het oude continent waar ze veel wijndomeinen bezoekt in Frankrijk, Spanje en Italië.  Tijdens haar eerste reizen werd regelmatig verwezen naar de invloed van het gebruik van oude ranken. Dat fascineerde haar en ze vroeg zich af waarom die kennis niet bekend was in Zuid-Afrika. Ze wilde er alles over weten en trok opnieuw naar de klassieke regio’s in Europa. Ze vertelt dat het toch wat voeten in de aarde had om de informatie te verkrijgen die ze wilde. Maar deze ogenschijnlijk frêle vrouw heeft veel doorzettingsvermogen en vooral een sterk karakter. Na lang aandringen mocht ze enkele oogsten meedraaien met Didier Dageneau, een legendarische wijnmaker in Pouilly Fumé. Hij legde haar uit welke invloed de oude ranken hadden op de kwaliteit van een wijn. Samen proefden ze verschillende wijnen die opvallend complex en intens waren. Haar belangstelling was gewekt. Zij reisde daarop naar alle mogelijke uithoeken van de wereld op zoek naar wijnbouwers die haar meer konden leren over oude ranken. Op die manier ontdekte zij wat oude ranken bijbrengen voor de kwaliteit van een wijn.

Oude Wingerd – Old Vines – Vieilles Vignes –
Viñas Viejas – Alte Reben – Vinha Velhas …

Er bestaat geen wettelijke omschrijving voor oude ranken. Stilaan is men erover eens dat een wijnrank old vine wordt genoemd als de ranken ouder zijn dan vijfendertig jaar. In heel de wereld zijn er heel wat oude wijngaarden. Ze worden gekoesterd of zijn erg gezocht. Denken we maar aan de zoektocht naar oude carignan in het zuiden van Frankrijk. In de Spaanse wijnregio Priorat groeien in verschillende wijngaarden ranken van meer dan honderd jaar oud en ook in Zuid-Frankrijk, Italië, de VS, Australië en in de Balkan zijn nog tal van wijngaarden met zeer oude ranken. Tijdens een reis met de sommelier vereniging in Australië proefden we de indrukwekkende Old Bastard shiraz van Kaesler, gemaakt van ranken die in 1893 geplant werden. In Portugal koestert topwijnmaker Filipa Pato haar oude baga ranken. Ze maakt er indrukwekkende wijnen mee. De oudste wijnrank van Zuid-Afrika groeit in het oude hart van Kaapstad. Het gaat om een minder gekend druivenras, crouchen blanc die dateert van ongeveer 1771. Verwacht wordt dat de aandacht voor oude ranken nog zal toenemen.

The Old Vine definitie volgens Rosa Kruger en Andre Morgenthal

Rosa Kruger: “Old vines of oude ranken leveren wijn, waarin je de invloed van de bodem en het klimaat herkend. Daarnaast geven ze het leven en cultuur weer van de mensen die in en rond de wijngaard leven. Oude ranken leveren fruit dat diepte, complexiteit en elegantie schenk aan een wijn. Ze hebben ook een grotere verbinding met de grond waarin ze groeien en zijn ook meer weerbaar tegen klimatologische omstandigheden. Deze planten hebben een geheugen over bodem en klimaat, kortom ze zijn cultureel een deel van de natuur geworden. Bij oude ranken moet je niet ingrijpen om minder opbrengsten te hebben en ze overleven extreme temperaturen. Volgens mij zijn Old vines en de wijn die ze schenken, een monument van de boer die hiermee zijn liefde voor het land weergeeft”.
André Morgenthal: “Oude ranken leveren over het algemeen minder fruit, er is dus minder return op vlak van kwantiteit, maar op vlak van kwaliteit leveren ze een grote toegevoegde waarde. Oude ranken zorgen voor complexere aroma’s en een bredere textuur”.

Oude ranken hebben dezelfde wortels als jongere ranken, maar met veel meer zij-wortels. Dat zorgt voor bredere en grotere verankering in de bodem. Het gevolg is dat oude ranken veel minder nood hebben aan irrigatie of gemakkelijker droogte verdragen. Oude ranken vragen wel een grotere individuele en voorzichtiger handeling. Daarom zorgt het OVP voor training en vorming van de arbeiders, The training of ‘Old Vine Ambassadors’. Deze vormingslessen aan de overwegend zwarte landarbeiders werkt tevens zeer emanciperend.

Het beschermen van cultureel erfgoed
In 2002 start Rosa Kruger haar eigen bedrijfje. Ze trekt doorheen de Kaapkolonie op zoek naar oude ranken en verwaarloosde en verlaten wijngaarden. Zij houdt haar ontdekkingen nauwkeurig bij. Intussen heeft zij enkele honderden wijngaarden in kaart gebracht waaronder tien wijngaarden met honderd jaar oude ranken. Zelf maakt ze geen wijn, maar werkt samen met een aantal jonge, nieuwe wijnmakers. Het zijn mensen waarin Rosa gelooft en die voldoende integer zijn. Voorbeelden zijn Eben Sadie, Chris Alheidt, David & Nadia, Donovan Rall, Duncan Savage, Mullineux en andere voorvechters van de oude ranken. Deze wijnboeren slagen erin om het beste uit deze druiven te halen. Daarbij zijn ze inspirerend voor andere wijndomeinen. De huidige generatie zijn goed gevormd, liepen stages in Europa en zijn zeer open.  Zij wisselen onder elkaar veel kennis uit en delen zelfs druiven. Hun wijnen worden als de meest complexe en elegantste wijnen van het moment aanzien. Veel waarnemers kijken vooral naar Swartland voor het old vine project. Daar begon het allemaal. Intussen vinden we overal in de Kaap de ouden ranken terug. Denken we maar aan de kwaliteitswijnen van Lukas Vanloggerenberg, Young Winemaker of the Year in 2019. Het werk van het OVP wordt vandaag heel hoog ingeschat, in die mate dat veel wijnboeren zelf contact opnemen om hen te wijzen op wijngaarden met oude ranken. Samen met de enthousiaste jonge wijnmakers restaureren de mensen van het Old Vine Project deze percelen en zoeken ze samen met hen naar de ideale vinificatie van oude ranken. De voorwaarden om te kunnen participeren in het OVP zijn vrij streng, o.a. de leeftijd van de ranken moeten minstens vijfendertig jaar oud zijn, de wijngaard dient bewerkt te worden volgens de principes van organische wijnbouw, nieuwe aanplantingen moeten gericht zijn op toekomstige old vines, …

Huidige stand van zaken

Vandaag zijn ongeveer 3200 ha oude wijngaarden geregistreerd. We vinden ze vooral terug in Paarl, Wellington, Franschhoek, Stellenbosch en Swartland. De OVP heeft intussen 130 leden en inventariseerde 250 ‘Certified Heritage Vineyards’ (CHV). Een derde van de oude ranken zijn chenin blanc stokken. In totaal zijn op dit moment achtenveertig soorten druiven terug te vinden in oude wijngaarden. De wijnen die gebotteld worden van een gecertifieerd wijnbedrijf krijgen een speciale zegel, met vermelding van het plantjaar van de wijngaard. Intussen heeft het OVP het bekende aromawiel van Zuid-Afrikaanse wijn, aangepast naar de diepere en complexere aroma’s en smaak van old vine wijnen.Het werk van Andre, Rosa en hun vrienden resulteert in internationaal gezochte wijnen op basis van oude chenin blanc, grenache, semillon, verdelho en heel complexe blends van verschillende druivenrassen. De hoge kwaliteit van deze wijnen maakte ook de grote industriële producenten nieuwsgierig en ook van overheidswege groeit het besef dat deze oude wijngaarden een grote waarde hebben voor de toekomst van de Zuid-Afrikaanse wijnbouw. “Van goudwaarde” vindt Rosa, “vooral in het licht van de huidige klimaatproblemen”. Rosa stelt vast dat wijngaarden met oude ranken een grotere weerbaarheid hebben tegen droge en warme zomers. De inzet van het OVP en hun partners is niet alleen gericht op de oude wijngaarden die vandaag geïnventariseerd zijn, ze willen mensen ook bewust maken dat oude ranken een grotere meerwaarde zijn voor de toekomst en kwaliteit van wijn. Daarbij is er de grote aandacht voor natuurvriendelijke wijnbouw.

Toekomstige wijngaarden

In samenwerking met de universiteit van Stellenbosch en private partners geeft het OVP advies en vorming bij de renovatie van bestaande wijngaarden en bij de aanleg van nieuwe percelen. “We willen een cultuur creëren waarbij veel aandacht is voor zowel oude als jonge wijngaarden. Als je jonge ranken goed verzorgd, natuurvriendelijk en ecologisch werkt en veel zorg draagt voor de wijngaard, dan is de kans groot dat deze ranken zeer mooi verouderen en dan hebben we over dertig, veertig jaar complexe wijnen van oude ranken. Dit is investeren in de toekomst”.  Rosa hoopt dat de aandacht voor haar projecten de wijnbouw van Zuid-Afrika ten goede zal komen. Zij besluit ons gesprek met een wens. “Laat ons de old vines van dit land koesteren en de vele wondermooie wijnen die ze ons schenken”.